เต อญฺญมญฺญํ ปุพฺพจริมภาเวน อุปฺปชฺชนฺติ, มคฺคสฺส เตหิ สทฺธิํ ปุริมปจฺฉิมตาว นตฺถิ, เตสํ อนุปฺปตฺติกาเล ติกฺขวิปสฺสนาสมเย, เตสํ อนุปฺปตฺติเทเส อารุปฺเปปิ จ อุปฺปชฺชนโตฯ เต สมฺปฏิจฺฉนาทีหิ อนฺตริตตฺตา น อญฺญมญฺญสฺส สมนนฺตรา อุปฺปชฺชนฺติ, มคฺคสฺส สมฺปฏิจฺฉนาทีหิ อนฺตริตภาโวว นตฺถิฯ เตสํ อญฺญตฺร อภินิปาตา อาโภคมตฺตมฺปิ กิจฺจํ นตฺถิ, มคฺคสฺส กิเลสสมุคฺฆาตนํ กิจฺจนฺติฯ ยสฺมา เจตฺถ อยมฺปิ อธิปฺปาโย, ตสฺมา สกวาที อิเมหากาเรหิ ปรวาทิํ มคฺคสฺส อปญฺจวิญฺญาณคติกภาวํ สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา โน จ วต เร วตฺตพฺเพ ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนาติ อาหฯ

[577] สุญฺญตํ อารพฺภาติ ‘‘ยถา โลกุตฺตรมคฺโค สุญฺญตํ นิพฺพานํ อารพฺภ, โลกิโย สุทฺธสงฺขารปุญฺชํ อารพฺภ อุปฺปชฺชติ, กิํ เต เอวํ จกฺขุวิญฺญาณ’’นฺติ ปุจฺฉติฯ อิตโร ‘‘จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จา’’ติ วจนโต ปฏิกฺขิปติฯ ทุติยํ ปุฏฺโฐ ‘‘น นิมิตฺตคฺคาหี’’ติ วจนโต ยํ ตตฺถ อนิมิตฺตํ, ตเทว สุญฺญตนฺติ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจาติ ปญฺหทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ

[578-579] จกฺขุวิญฺญาณํ อตีตานาคตํ อารพฺภาติ เอตฺถ อยมธิปฺปาโย – มโนวิญฺญาณสมงฺคิสฺส อตฺถิ มคฺคภาวนา, มโนวิญฺญาณญฺจ อตีตานาคตมฺปิ อารพฺภ อุปฺปชฺชติ, กิํ เต เอวํ จกฺขุวิญฺญาณมฺปีติฯ ผสฺสํ อารพฺภาติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหีติ เอตฺถ ชวนกฺขเณ น นิมิตฺตคฺคาหิตา วุตฺตา, น จกฺขุวิญฺญาณกฺขเณฯ ตสฺมา โลกิยมคฺคมฺปิ สนฺธาเยตํ อสาธกนฺติฯ

ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคิสฺส มคฺคกถาวณฺณนาฯ

4. ปญฺจวิญฺญาณา กุสลาปีติกถาวณฺณนา

[580-583] อิทานิ ปญฺจวิญฺญาณา กุสลาปีติกถา นาม โหติฯ สา เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว อตฺถโต เวทิตพฺพาติฯ

ปญฺจวิญฺญาณา กุสลาปีติกถาวณฺณนาฯ